Britainia Handiak 2020ko urtarrilaren 31n Europako Batasuna formalki utzi zuenean, bere aldekoek ospatu zuten “subiranotasun britainiarra” berrezarri zela, baina Brexitak bultzada berri bat eman dio estatu britainiarraren desintegrazioari, Eskoziaren independentziari eta Irlandaren batasunari emandako babesa handituz. EBk, oro har, begiko ditu asmo horiek, baina neurri handi batean pasiboa izan da, haustura politikoarekiko duen higuina dela eta. Baliteke jarrera hori aldatu behar izatea.

Irlandako mugak zailtasun larriak eragin ditu Brexit-aren negoziazioetan eta ordutik hona. EBren muga porotsu berri batek, gatazka osteko eremu batean, merkatu bakarra eta EBko aduana-batasuna mehatxatzen zituen, eta irudimenezko konponbideak eskatzen zituen. Azken erantzunak, Brexita Erretiratzeko Akordioaren “Irlanda/Ipar Irlandari buruzko Protokoloak”, eszenatoki bat negoziatu zuen “bi munduetako onena” jasoz: merkatu bakarra, eskualde-ekonomia, jurisdikzio britainiarra eta 1998ko Ostiral Santuko Akordioan ezarritako eskubideak babestea.

Hala ere, Britainia Handiak mugari eta Irlandako iparraldeari emandako tratu arduragabeak bultzada berri bat eman dio Irlandako batasunari buruzko eztabaidari. Iparraldean, gehiengoak remain-a babestu zuen lekuan, Brexitak “bakearen dibidendua” mehatxatu zuen: bi hamarkadako gizarteratzea eta integrazio ekonomikoa. EB Irlandako bake-prozesuaren bermatzailea ez bazen ere, baldintza garrantzitsua zen: Britainia Handia eta Irlanda aldi berean sartu ziren komunitate ekonomikoan, eta haien kide partekatua negoziazioetan onartutako elementu bat zen.

Brexit-ak statu quo hauskor hori hautsi zuen, eta Iparraldean -baita unionisten artean ere- kaltea gutxitzeko edo iraultzeko nahia dago. Nahiz eta inperfektua izan, Protokoloak Brexitaren muga batek eragindako kaltea murriztu du – baina ez desagerrarazi –. Hala eta guztiz ere, Londresko Gobernuak eta Iparraldeko unionismo politikoak gogor lan egin dute hura ahultzeko, berriz negoziatzea exijituz, hura bertan behera uztearekin mehatxatuz eta paramilitar lealisten indarkeria-mehatxuen berri emanez.

Londresek Protokoloa betetzeari fede txarrez uko egin izanak EBren eta Britainia Handiaren arteko harremanak pitzatu ditu, eta orain argi eta garbi hitz egiten da balizko merkataritza-gerraz. Zurrunbilo horretan, Irlandako batasuna da oraindik epe luzerako irtenbide fidagarri bakarra, erkidegoei eta enpresei egonkortasuna ematen diena, EBra itzuliz eta pribilegioak emanez, eta Brexit-aren arazo asko konpontzen dituena, bai Londresen bai Bruselaren aurka, merkatu bakarrari eta aduana-batasunari dagozkienak barne.

Esparru bat ere badago: 1998ko Ostiral Santuko Akordioak (nazioarteko itun lotesle bat) bozketa demokratikoaren bidez bateratzea aurreikusten du, eta 2017ko apirilean EBk argi eta garbi adierazi zuen eskualdea automatikoki blokera itzul zitekeela lehendik dagoen estatu kide bat, Irlanda, eratzeko zati gisa, atxikitze prozesu aspergarri eta tentsio handikoa saihestuz. EBrentzat -bere burua bake-indar gisa ikusten du- mendeetako gatazka bat konpondu izanaren meritua bere buruari egozteko aukera ere badago.

Hala ere, oztopo handiak daude oraindik. Bozketa bat deitzeko ahalmena gobernu britainiarrari dagokio soilik, eta presio egin beharko litzaioke pauso hori eman dezan. Dublingo gobernu proaktiboak ere berebiziko garrantzia izango luke. Hala ere, Irlandako egungo gobernuak ez du inolako prestaketarik egin nahi, Irlandako batasuna epe laburrera bere interesetarako mehatxu potentziala dela uste baitu. Irlandako alderdi nagusiek ere informazioaren zaindari gisa jarduten dute, Irlandako batasunaren potentziala desitxuratuz Europan dituzten aliatu politikoen aurrean.

Hala ere, eztabaida handia sortzen ari da Irlandaren bateratzeari buruz, gizarte zibila buru dela. Iritzi inkesten arabera, Sinn Fein alderdia, batasunaren aldekoa, sistematikoki da inkesten buru uharte osoan. Sinn Feinek gidatutako Dublingo gobernu bat benetako aukera da orain, bateratzea funtsezko helburutzat hartuta. EBren aldetik arduragabekeria litzateke konpromisorik ez hartzea; izan ere, Londresekiko tentsioa handitzen den heinean, Irlandako batasuna konpondu ezin den arazo baten konponbidetzat hartu beharko litzateke.

Eskozian egoera zailagoa da, EBren eta independentziaren aldeko sentimendua oraindik ere handia baita. Irlandan ez bezala, Eskoziak ez du Ostiral Santuko Akordioa bezalako mekanismo legal edo konstituzionalik: bozketa batek Londresko gobernuaren baimena beharko luke. Alternatibak -aldebakarreko erreferenduma eta independentzia aldarrikapena- kostu handia izango luke, nazioarteko onarpena lortzeko borroka, eta arriskuan jarriko lituzke Eskoziak EBko kide izateko dituen aukerak.

Eskoziak hamarkada bat baino gehiago darama independentziari buruz gogor eztabaidatzen, EBn sartzea etengabeko gai gisa hartuta. Irlandako iparraldean ez bezala, Eskozia independente batek ez du bide erraza EBra itzultzeko, eta EBTren 49. artikuluko atxikitze-prozeduraren arabera eskatu beharko luke. 47 urteko esperientziarekin, Eskoziak Kopenhageko irizpideen dimentsio politiko eta ekonomikoak nahiko erraz bete beharko lituzke, eta horrek posizio onean jarriko luke 4 edo 5 urtean EBn berriro sartzeko.

Hala ere, Eskoziak konpromisoa hartu beharko luke (formalki) euroa onartzeko eta EBk eskatutako doikuntza ugari egiteko, prozesu korapilatsua baita brexit-aren ondoren EBko lege eta erregelamenduen dibergentziagatik. Eskoziako Parlamentuak urte honen hasieran lege bat onartu zuen baieztatzeko -gobernu deszentralizatuaren eremuetan- Eskozia EBko legeekin lerrokatuko dela ahal den neurrian, baina gobernu britainiarraren dibergentziak “erreserbako” gaiak deiturikoetan eragin handia izaten jarraituko du.

Azkenik, Eskoziak egungo estatu kideen aho bateko onarpena beharko luke. “Espainiar beto” baten kezka planteatu da, Eskozia EBn sartzeak Kataluniako mugimendu independentista bultza dezakeen beldur baitira. Hala ere, badirudi Espainiako Estatuaren beldurrak barne-politikarekiko eta konstituzio-gaiekiko errespetuan zentratzen direla. 2018an, Espainiako Kanpo Arazoetako ministroak esan zuen Madrilek Eskoziarekin bat egiteko eskaera onartuko zuela, Erresuma Batuko konstituzio-akordioak betez gero.

“Espainiar beto” baten kezka planteatu da, Eskozia EBn sartzeak Kataluniako mugimendu independentista bultza dezakeen beldur baitira

Hala ere, EBren laguntza handia dago Eskozia independente bat blokera itzul dadin. Eskoziaren EBren aldeko sentimenduak benetako sinpatia orokorra sortzen du, baita independentziari emandako babes sendoak ere. Bururik kalkulatzaileenek ikusten dute Eskozia independente bat Brexit-aren zati handi bat desegiteko, Londresen posizioa ahultzeko eta Inglaterra eta Gales egunen batean EBn sartzeko aukerak handitzeko bitarteko bat dela. Beste batzuek britainiar flota nuklearra ateratzeko aukera ere ikusten dute, Eskoziako mendebaldeko kostaldean ostatu hartzea kostako litzaiokeena.

Hala ere, Bruselan Eskozia etorkizunean atxikitzeko gogoa agertu bada ere, EB, oro har, britainiarren barne-politikatik kanpo mantentzea espero da. Eskoziako ahalegin diplomatiko handiena Bruselan erabilgarria izango da independentzia-erreferendumak arrakasta duenean, baina ez da hain litekeena botoa bera ziurtatzen laguntzea. Baliteke bataila hau batez ere britainiar eszenatokian egin behar izatea.

Bestalde, EBk Irlandako mugaren gaiari antzeko ikuspegia aplika diezaiokeen arren, ezin da Erresuma Batuko barne-gai gisa tratatu. Dublingo gobernua Ostiral Santuko Akordioaren bermatzailea da, eta eskubide eta erantzukizunak ditu iparraldean, eta horietatik ezin da askatu. Dublin batasuneko bozketa baterako ez prestatzeak ere ahuldu egiten du EBren eskua Britainia Handiarekiko negoziazioetan, aukerarik onena mahaitik kanpo mantenduz. Hau aldatu egin behar da.

Duroyan Fertl Sinn Feineko eta Europako Ezker Unitario/Ezker Berde Nordikoko (GUE/NGL) aholkulari politiko ohia da Europako Parlamentuan. Gaur egun, Europako iparraldeko herrialdeen koordinatzailea da Rosa Luxemburgo Fundazioaren Bruselako bulegoan.