Joan den irailean argitaratutako Ipar Irlandako erroldak erakusten duenez, katolikoak, zentzu zabalean hartuta, % 45,7 dira, eta protestanteak edo Erreformaren kulturan hazitako pertsonak, % 43,5. Hamar urte lehenago, protestanteak % 48,45 ziren eta katolikoak % 45,1.

1920an ofizialki gehiengo protestante-unionista iraunkorra izateko diseinatu zen estatuak ez du denboraren froga gainditu. Iragan mendean zehar, joera guztietako nazionalistak kexu agertu dira uhartearen zatiketari buruz galdetu ere ez zitzaielako egin, eta bertako liderrek beti egin dute bateratzearen alde.

Erroldako emaitzak esanguratsuak dira, baina historia osoa izatetik urrun daude. Gaur egun, Iparraldean bizi diren hamabost pertsonatik bat – gero eta gehiago – Erresuma Batutik eta Irlandatik kanpo jaio zen, eta biztanleriaren % 0,5 osatzen duen komunitate musulman bizia dago.

The Irish Times-ek zuzendu du, Irlandako Errege Akademiarekin eta Notre Dameko Unibertsitateko Keough-Naughton Irlandako Ikasketen Zentroarekin lankidetzan – ARINS- akronimoa erabiltzen dute –.

Hegoaldean bizi diren inkestatuen gehiengo argia batasunaren alde dago eta mugari buruzko inkesta batean horren arabera bozkatuko lukete.

Garrantzitsua da kontuan hartzea joera indartsu hori kolokan egon daitekeela bandera eta ereserkiei dagokienez uko egin behar diotenaz ohartzen direnean, eta inkestak sentimenduak neurtzen dituela Irlandako altxorraren kostuei buruzko informazio argia izan aurretik. Hala ere, bidezkoa da pentsatzea Hegoaldean erreferendum bat eginez gero, ziur aski gehiengo argi batek batasunaren alde egingo lukeela.

Galdeketaren arabera, % 50ek ezetz esango lukete, gehienak komunitate unionistatik etorriko liratekeela, baina, harrigarria bada ere, katoliko gisa identifikatzen diren % 21ek zentzu berean bozkatuko lukete.

Iparraldeko egoera askoz ezegonkorragoa da, eta ARINSen ikerketak iradokitzen du boto-emaileek erabat errefusatuko luketela batasun proposamen bat, oraingoz. Galdeketaren arabera, % 50ek ezetz esango lukete, gehienak komunitate unionistatik etorriko liratekeela, baina, harrigarria bada ere, katoliko gisa identifikatzen diren % 21ek zentzu berean bozkatuko lukete.

Zergatik utzi du bost katolikotik batek sinesmen nazionalistaren oinarrizko dogma historiko bat? Gogoan dut duela urte asko Bronxeko taberna batean Tyroneren errepublikar gogoetatsu batekin izandako elkarrizketa.

Katoliko guztiek hamarkadetako diskriminazio eta errespetu faltagatik irain-sentimendu handia duten arren, horregatik ez daudela Irlanda batu baten alde azaldu zidan. Statu quo-ak bere erakargarritasunak dituela adierazi zuen. Nazionalista asko ondo finkatuta daude eta britainiar herritarren abantailez gozatzen dute.

Adibidetzat jarri zuen Erresuma Batuko Osasun Zerbitzu Nazionala (NHS), oraintsu arte Europaren inbidia izan duena eta, gaur egun ere, herritar guztiei doako zerbitzu medikoa eta ospitalekoa eskaintzen diena. Donegaleko andre bati buruz hitz egin zidan, aldakako protesi bat behar zuela eta ezin zuela Dublingo ebakuntza ordaindu. Baina Falls Roadeko bere arrebaren helbideari esker, Belfasten operatu ahal izan zuen inolako kosturik gabe.

Hori duela 20 urte izan zen. Gaur egun, zoritxarrez, Westminsterreko gobernu kontserbadore baten pean, osasun-laguntza bikaina ematea ez da erabateko lehentasuna Brexitaren osteko ekonomia errenka batean, eta Erresuma Batuko 100.000 erizainek baino gehiagok iragarri dute greba bat urtarrilean, NHSren historian lehen aldiz. Anbulantzietako langileen grebak ere izan dira.

Irlandan ere, hegoaldeak ospitaleko ohe-faltari egin behar dio aurre, eta horrek itxaron-zerrenda luzeak eragiten ditu tratamendua jasotzeko, baita gaixo akutu batzuentzat ere. Badirudi erizainek ere grebaren alde egiten dutela soldata eta baldintza hobeak eskatzeko.

Hala ere, Hegoaldeko alderdi politiko guztiak ados daude Estatuak herritar guztiei zerbitzu mediko eta ospitale egokia eman behar diela esatean. Hobekuntza handiak egin dira, batez ere zaharren eta gaixoen zaintzan. Esanguratsua da Irlandako bizitza-bizitza Europar Batasuneko batez bestekoaren gainetik egotea, eta Erresuma Batukoaren gainetik.

Ipar Irlandako herritarren % 50 inguruk diote litekeena dela unitatearen aldeko botoa ematea, baldin eta Hegoaldeak Erresuma Batukoaren pareko arreta medikoa eta ospitalekoa eskain badezake.

Ez da harritzekoa ARINS txostenak adieraztea Irlanda batu batean eskaintzen den osasun-zerbitzu motak eragin handia izango duela ipar irlandarrek erreferendum batean batasunaren alde bozkatzeko erabakian. Ipar Irlandako herritarren % 50 inguruk diote litekeena dela unitatearen aldeko botoa ematea, baldin eta Hegoaldeak Erresuma Batukoaren pareko arreta medikoa eta ospitalekoa eskain badezake.

NHSaren eragin hori garrantzitsuagoa da, nolabait, Iparraldeko banakoen urteko diru-sarrerei 4000 euro gehitzen bazaizkie baino. Ironikoki, Ulsterko Alderdi Unionista Westminsterren Nye Bevanek Bigarren Mundu Gerraren ondoren NHS sartzearen aurka agertu zen sutsuki. Gaur egun bere gotorlekurik handiena da Irlanda batu baten aurka.

Banderei, ereserkiei eta tribuen arteko leialtasunei ez zaie garrantzirik kendu behar, baina bozketaren unea hurbildu ahala, eguneroko kontuak, hala nola pentsioak, etxebizitza eta enplegu-aukerak, garrantzia hartzen joango dira jendeak alde onak eta txarrak pairatzen dituen heinean. ARINSen ikerketak argi uzten du unionista guztiek, % 78k, konpromiso sendoagoa dutela lotura britainiarra mantentzeko nazionalistek baino ( % 54k), konexio hori haustearen alde.

Unionisten % 20 inguru batasunaren aurka daude, eta, gainera, ezin dutela inola ere onartu diote: lealista peto-petoak. Horrek indarkeriaren mamua sorrarazten du, eta, inkestaren arabera, faktore horrek eragin handia izan dezake Hegoaldeko botoaren zentzuan.

Badirudi batasunak bonbardaketak eta anabasa ekarriko dituela, 1998ko Belfasteko Akordioaren aurretik iparraldean zeudenen antzekoak. Ikuspegi horrek eragin negatibo handia izango luke hegoaldeko boto-emaileen artean.

Arrakastazko batasun erreferendum baten itxaropenak ez dira une honetan nazionalistentzat pozgarriak, baina zalantzati multzo handi bat dago, % 20 inguru, bozketaren datatik gertuago erabakiko dena.

2014an Eskoziaren independentziari buruzko bozketa egin baino hilabete batzuk lehenago, inkestek erakusten zuten aldaketa handi horren aldeko babesa hogei punturen inguruan zegoela. Behin argudioak entzunda, eskoziarren % 45ek Erresuma Batua uztearen alde bozkatu zuten.

Erresuma Batuko Estatu Idazkaritzak Iparraldeko bozketaren data iragarri ondoren egiten diren kanpainek zerikusi handia izango dute emaitzan. Hegoaldeko alderdi politikoek, Sinn Feinek izan ezik, ez dute presio handirik egin erreferenduma laster egiteko. Gaingiroki, Fianna Fail eta Fine Gael gutxienez hamar urteko epe batean pentsatzen ari direla dirudi, eta Sinn Feinen erretorikak, berriz, denbora horren erdian lehen liskar konstituzionala nahiago izatea iradokitzen du.

ARINS txostenak dio Iparraldeko bi komunitateen gehiengoa, baita Hegoaldeko boto-emaileen artean ere, mugari buruzko galdeketa bat egitearen alde dagoela etorkizun hurbilean.

Txostenak berak argi eta garbi adierazten du Hegoaldean funtzionatzen duen osasun zerbitzu nazionalik gabe, Iparraldeko erreferendumak porrot handia egingo duela. Argi dago auzi garrantzitsu eta konplexu hau lehenik Dublinen konpondu behar dela. Asmo onenarekin, urte asko beharko dira horretarako.

Gerry O’Shea

The Irish Echo egunkarian kazetaria eta We Must Be Talking politikari buruzko blogaren sortzailea